Nefehât, Seyh'ın sehid oldugu Mogol istilasindaki durumu söyle hikaye eder: "...Çün küffâr-ı Tatar, Harezm'e geldiler. Seyh ashâbını cem etti. Altıyüzden ziyâde idi. Ve Sultan Mahmûd Harezmsâh kaçmıs idi. Ve küffâr-ı Tatar, onu Harezm'de sandılar. Ve Harezm'e geldiler. Seyh, bazi ashâbını Seyh Sadadeddîn Hamevî ve Seyh Radiyüddîn Alî Lala gibi ve gayrilerini taleb eyledi. Ve ayıttı: 'Tez kalkınız ve bilâdınıza gidiniz ki, masrık cânibinden bir ates yakıldı, magribe karib (yakin) yeredek gelmistir. Ve bu bir azim fitnedir ki, bu ümmet içinde, onun misli vaki olmamisdir." Bazi ashâbı ayıttılar (dediler):"Ne ola ki, Hz. Seyh bir dua eylese, sayet ki bu fitne, müslümanlarin biladindan men u def ola". Seyh buyurdu ki: "Bu bir mübrem (kesin) kazadır. Defi mümkün degildir. Pes ashâb iltimas ettiler ki, davarlar müheyyadır. Eger söyle ki, Hz Seyh, ashâbıyla muvafakat eyleye. Ta onların mülazemetinden Horasan'a müteveccih olalar. Baid görünmez. Seyh buyurdu ki: "Ben bunda sehid olmak dilerim ve bana tasra gitmeye izin yokdur. Pes ashâb müteveccih oldular. Çün küffâr sehre geldiler. Seyh ashâbın bakısını davet etti ve ayıttı, dedi: "Geliniz, Allah yolunda O'nun ismini yüceltmek için savasalım." Ve hane evisine girdi ve hirkayısını giyip, muhkem kusandi ve ol hırkanin önü açik idi. IkI koltugunu tas ile doldurdu ve elIne bir tire aldi ve tasra dısarı çıkıp küffâr ile mukabil oldu. Ve onlara karsı tas atar idi. Ta ki hiç tas kalmadi. Küffâr ona tir-i baran attılar. Bir ok mübarek sinesine dokundu. Çekip vakitte bir kafirin perçemini tutmus idi. Sehadetten sonra, kimse onu seyhin elinden halas edemedi. Akibet, ol kafirin perçemini kesdiler."

Seyhin sehadet tarihi 618/1221'dir.Eserleri sunlar:

1. Aynü'l-Hayat: Oniki ciltlik Kur'an-i Kerim tefsiri.
2. Usûl-i Asere: Tasavvufa ait bir eserdir, çok sayıda serhleri vardır.
3. Risale ile'l-Hâim.
4. Fevâihu'l-Cemâl.
5. Âdâbu's-sûfiyye.
6. Risâle-i Necmüddin.
7. Sekinetü's-Sâlihîn
8. Risâle-i Sefine

Seyh Necmüddîn Kübrâ hazretlerinin manevî etkisinin sadece insanlara degil, hayvanlara da oldugunu kaydedilir. Seyh, bir gün Ashâb-i Kehf'i analtiyordu. Talebelerinden Sadeddîn Hamevî. "Acaba bu ümmet içinde, sohbeti köpege tesir eden biri var midir?" diye düsünüyordu. Seyh, Hamevî'nin bu düsüncesini sezdi. Ayaga kalktı ve dergâhın kapisina dogru yürüdü. Ansızın uzaklardan bir köpek çıkageldi. Seyh'in önünde oturup kuyrugunu salladi. Seyh'in önünde oturup kuyrgunu salladi. Seyh, himmet nazarıyla baktı. Köpek derhal degisti. Kendinden geçme halleri görüldü. Yüzünü sehirden çevirip kabristana gitti. Basını yerlere sürüyordu.Hattâ derler ki, nereye gitse, etrafında daima elli-altmis köpek bulunurdu. Hiç biri ulumaz, havlamazdi. O köpege karsı bir çesit saygı davranısı sergilerlerdi. Sonra bu köpek öldü.

Tüccarin biri ziyaret maksadıyla Seyh'in yanına gitmisti. Dergâha girer girmez Seyh, ona teveccühde bulundu. Rivayete göre o tüccar, bir anda velayet mertebesine ulastı.

Necmüddîn Kübrâ'ya göre, mücahadenin üç esasi vardir:
1. Yemegi yavas yavas azaltmak.
2. Mürsid-i kâmilin iradesine baglanmak.
3. Cüneyd-i Bagdâdî'nin sekiz esası olarak bilinen prensipleri yerine getirmek.

O, seriatı denize, tarîkatı gemiye, hakikatı da inciye benzetirdi. Hakikat incilerini elde etmek için tarîkat gemisiyle seriat deryasina yolculuk yapmak gerekir. Bu gemi-deniz-inci sıralamasına uymayan hedefine ulasamaz.

O, Usûl-i Asere'de söyle der: "... Nefsin hevâ ve hevesi zayıfladıgı oranda, kalp kuvvet kazanır. Hevâ, nefsin kendine uygun olan islere meyletmesi ve yönelmesi, sehvet ise aklin gerisinde olan bir seydir. Onun için herhangi bir konuda âlimlere danıs, özellikle akıllılara danıs. Danısmamıssan o isin pesini bırak. Sehvet sahibi kimselere danıstıgınız isin sonu, mutlaka hüsran ve felâkettir. Meleklerde akıl vardır, sehvet yoktur; hayvanlarda sehvet vardır, akıl yokdur. Insanda ise hem akıl, hem sehvet vardır. Sehvet, süflî olan tabii bir sifattir, akil ise ulvî olan ruhî bir sıfattır; âlimin âletidir.Ilim, aklın neticesi oldugu için akıldan daha üstündür."

Uzleti söyle tanımlar: "Uzlet, tıpkı bir ölü gibi halkla beraber yasamaktan, inzivâ ve halvet yolu ile yüz çevirmek demektir."

Doç.Dr.Ethem CEBECIOĞLU

SAHABEDEN GÜNÜMÜZE
ALLAH DOSTLARI